Önce “İhram” kelimesi üzerinde duralım.Lûgat’ta ihram: “Ayaklar altına alınamayan bir hürmete girdi” manasına gelen “Ahreme” fiilinin masdarıdır.
İhrama girene “Haram” denir ki “İhrama girmiş” manasınadır. Sıhhat’ta da böyle denilmiştir. İhrama giren kimseye, ihramlı olduğu sürece “muhrim” denir.
Şer’an ihram; hususi bir takım hürmetlere girmek, yani onları iltizam etmektir.”
Hacc yada umre yapacak bir kimsenin ilk işi ihrama girmektir. İhrama girmek haccın ve Umre’nin şartıdır. İhrama girmeden hac yada Umre yapılamaz.
Haccın şartlarından biri olarak ihram, hac ya da umre yapmaya niyet eden kişinin, başka zamanlarda işlemesi mübah olan bazı fiil ve davranışları, belirli bir süre kendisine haram kılması, yasaklamasıdır. Buna “ihrama girme” de denir. İhrama girmiş olmanın gereklerinden biri olarak bürünülen havlu ve benzeri türden dikişsiz kıyafete de halk arasında ihram denmektedir. Ancak “ihram” bu değildir. Usulüne göre ihrama girilmediği sürece söz konusu bu örtülere bürünmekle ihrama girilmiş olunmaz.
İHRAMA NASIL GİRİLİR?
İhram’a girmenin rüknü; niyyet ve telbiye’dir. Bu ikisinin bir arada bulunması gerekir. Bunlar olmadan ihrama girme gerçekleşmez. Telbiye yapar, niyyet etmezse ihrama girmiş olmaz. Hanefi fûkahası; niyetle telbiyenin arasının açılamıyacağını, ikisinin bir arada bulunması gerektiğini esas almıştır.
Nitekim Husâm-ı Şehid’in; “İhrama niyetle girilir, ama bu telbiye ederek olur. Nasıl ki namaza niyetle girilir, ama tekbir almak şartı iledir. Sadece tekbirle girilmez” hükmü mutemed kavil olarak beyan edilmiş. Yani; nasıl namaza niyet ve iftitah tekbiri ile başlanırsa; hacc ve umre’ye de; mikatlarda ihrama girerek başlanır. İhram’a girmek de; niyyet ve telbiye ile olur.
Niyet: “Niyet”, yapılacak haccın şeklini kalben belirlemektir. Ayrıca lisanen söylenmesi müstehaptır. Burada temettu haccının yapılışı esas alındığına göre niyet umre için yapılacaktır.
Şöyle niyet edilir:
“Allah’ım umre yapmak istiyorum. Bunu kolaylaştır ve kabul eyle”
Telbiye: (Lebbeyk Allahümme lebbeyk, lebbeyke lâ şerike leke lebbeyk, innel hamde ve’n-ni’mete leke ve’l mülk lâ şerike lek) demektir.
“Allah’ım! Davetine icabet ediyorum. Emrine boyun eğiyorum. Bütün varlığımla sana teslim oldum. Senin hiçbir ortağın yoktur. Tekrar tekrar davetine icabet ediyorum. Şüphesiz hamd sana mahsustur. Nimet senindir mülk de senin. Senin hiçbir ortağın yoktur.”
Böylece niyet edilip telbiye söylenince ihrama girilmiş olur. Ancak ihrama girmeden önce, sünnet ya da müstehap olarak yapılması gereken hususlar vardır. İhrama girerken bunlara da riayet edilmelidir. Buna göre:
İhrama girmek isteyen kimse, ön hazırlık olarak tırnaklarını keser. Gerekiyorsa koltuk altı ve kasık kıllarını temizler, saç ve sakal traşı olup bıyıklarını düzeltir. Mümkünse gusleder. Bu gusül temizlik amacıyla yapıldığı için özel durumda olan bayanlar da guslederler. Resûl-i Ekrem’in (s.a.v.) ihrama girmek için gusül abdesti aldığı rivayet edilmiştir.
Nitekim İmam-ı Merginani; ihrama girerken gusül abdesti almanın hükmünün, tıpkı cum’a namazına giderken alınan gusül abdesti gibi olduğunu beyan ettikten sonra: “İhram için gusül abdesti almak efdaldir. Zira temizliğin manası, onda eksiksiz bir şekilde zuhur eder. Ayrıca Resûl-i Ekrem (s.a.v.) de bunu ihtiyar etmiştir” buyurmaktadır.
Gusül mümkün olmadığında abdest alır. Varsa güzel koku sürünür. Giymekte olduğu normal giysilerini ve iç çamaşırlarını çıkarıp, sadece “izar” ve “rida” denilen iki parça ihram örtüsüne sarınır.
Zira Resûl-i Ekrem’in (s.a.v.) (İhramı esnasında) izâr ve ridâ giyindiği bilinmektedir. Dikişli elbise giyilmesi menedilmiştir. Avretini örtmesi sıcak ve soğuktan korunması için, belden aşağısını izâr’la, belden yukarısını da ridâ ile örter. Feteva-ı Hindiyye’de: “Avret yerlerinin örtülmesi şartı ile, ihramın bir parçadan ibaret olması caiz olur. Tatarhaniyye’de de böyledir.
İzâr; göbekten dizkapağına kadar olan yeri örten bir peştemaldır.
Ridâ ise; sırta, omuzlara ve göğüse örtülen havludur. İzâr göbeğin üstüne bağlanır. İhramı iğne ile tutturmak veya iple bağlamak kötü bir iştir. Ancak böyle yapan kimseye de birşey gerekmez. Bahru’r Raik’te de böyledir.
İhrama giren kimse; ridâ’sını sağ omuzunun altından alır ve sol omuz başına kor, böylece sağ omuzu açıkta kalır. Hizanetü’l Müftin’de de böyledir” hükmü kayıtlıdır .
Başını açar, çoraplarını ve ayakkabılarını çıkarır. Terlik ve benzeri şeyler giyer. Bayanlar normal kıyafetlerini değiştirmezler.
Bundan sonra, kerâhat vakti değilse iki rek’at “ihram namazı” kılar. Hz. Cabir’den (r.a.) rivayet edilmiştir ki; “Resûl-i Ekrem (s.a.v.)”Zül’l-Huleyfe”de ihrama girdikten sonra iki rek’at namaz kıldı.” Dolayısıyla mükellef, ihrama girdikten sonra iki rek’at namaz kılar ve şöyle der :
“Allâhümme innî ürîdül hacce feyesirhü lî vetekabbelhü minnî”
Manası: “Allah’ım!.. Ben haccetmek istiyorum, niyetim budur. Bunu bana kolay kıl ve benden kabul buyur.”
Hacca niyet eden kimse bunu söyler. Eğer “Umre’ye” niyet ederse, hacc yerine umreyi söyler!..
Daha sonra yüksek sesle Telbiye getirir. Bayanlar telbiye söylerken seslerini yükseltmezler. Telbiye’den murad şu duayı okumaktır :
“Lebbeyk Allâhümme lebbeyk; lebbeyke lâ şerikeleke lebbeyk, innelhamde venni’mete leke vel’mülke lâ şerîkeleke”
Manası: “Emrine hazırım!.. Allah’ım, emrine hazırım!.. Emrine hazırım, senin kat’iyyen şerikin (ortağın) yoktur!.. Emrine hazırım!.. Şüphe yok ki; hamd da, nimet de, mülk de, sadece sana mahsustur. Kat’iyyen Senin ortağın yoktur.”
İhrama niyyet etmeden; sadece telbiye söyleyen kimse “Muhrim” olmaz. Serahsi’nin Muhıyt’inde de böyledir. Zira ibadet; ancak niyyet ile hasıl olur. Hem niyyet eden, hem de telbiye getiren mükellef “Muhrim” durumdadır. Namazlarının sonunda, yüksek bir yere çıktığı, bir vadiye indiği veya bir kafile ile karşılaştığı zaman telbiye getirir. Ayrıca seher vakitlerinde yüksek sesle telbiye duasını okur. Hanefi fûkahası; her durum değişikliğinde telbiye’nin yüksek sesle (Fakat, gırtlağı zorlamadan) okunmasının müstehab olduğu hususunda ittifak etmiştir.
Niyet ve telbiye’nin yapılmasıyla ihrama girilmiş ve “ihram yasakları” başlamış olur.
KADINLARIN İHRAMI
İhrama girme konusunda kadınlar da erkekler gibidir. Ancak kadınlar normal elbise ve kıyafetlerini değiştirmezler. Çorap, ayakkabı ve eldiven giyebilirler. Başlarını örterler. Fakat yüzlerini açık bırakırlar. Telbiye ve tekbir getirirken, dua ederken seslerini yükseltmezler.
Özel hallerinde bulunan kadınlar ihrama girerken şu hususu dikkate almalıdırlar: Şayet adetleri bitmeden Arafat’a çıkmak zorunda kalacaklarsa, ifrad haccına niyet etmelidirler.
İHRAMA GİRME YERLERİ (MİKAT SINIRLARI)
Önce kelime üzerinde duralım. “Mikat”; sınırlanmış vakit manasına gelir ama, yer için istiare edilmiştir. Yani ihrama girme yeri manasınadır.
Resûl-i Ekrem’in (s.a.v.): “Hiç kimse mikat’a tecavüz edemez, ancak oradan ihramlı olarak geçebilir” buyurduğu bilinmektedir. Bu Hadis-i Şerifi esas alan Hanefi fûkahası; “İster hacc, ister umre, isterse başka bir niyyetle olsun (ticaret, seyahat vs.) hiç kimse mikatlardan ihramsız olarak geçemez. Zira ihramın vacip olması, o mekâna ta’zim ve hürmet içindir. Dışardan gelen kimseler Resûl-i Ekrem (sav)’in beyan buyurduğu mikatlara geldikleri zaman, ihrama girmeleri farz olur” hükmünde ittifak etmiştir.
İbn-i Ömer ‘den (r.a.) rivayet edilen bir Hadis-i Şerif’te Resûl-i Ekrem (s.a.v.): ” Medine’liler Zü’l-Huleyfe’den, Şamlılar Cuhfe’den, Necidliler Karn’dan, Yemenliler de Yelemlem’den ihrama girerler” buyurmuştur.
Hz. Aişe (r.a.) validemizden rivayet edilen diğer bir Hadis-i Şerif’te: “Peygamber (s.a.v.) Medineliler için Zü’l-Huleyfe’den, Şamlılar ve Mısırlılar için Cuhfe’den, Iraklılar için Zat-ü Irk’dan, Yemenliler için Yelemlem’den ihrama girmeyi mikat tayin buyurdu”. İbn-i Abbas’dan (r.a.) da, aynısı rivayet olunmuştur.Hz. Ömer (r.a.) halka karşı bir hutbesinde: “Sizden kim hacc için ihrama girmek isterse, mikattan başka yerden girmesin.
Peygamberimizin gösterdiği mikatlar ise şunlardır: “Medineliler ve oradan geçerek olan yabancılar için “Zü’l-Huleyfe”, Şamlılar ve ordan geçecek gelen yabancılar için “El Cuhfe”, Necidliler ve ordan geçerek gelen yabancılar için “Karn”, Yemenliler ve ordan geçerek gelen yabancılar için “Yelemlem” ve nihayet Iraklılar ve o yolla gelen diğer müslümanlar için “Zat-ü Irk”tır.”
Şimdi bu mikatlar hakkında kısaca bilgi verelim:
Zü’l-Huleyfe: Medineliler ve Medine’den geçerek hacca giden müslümanlar için mikattır. Medine’ye olan uzaklığı 7,5 km. civarındadır. Mekke-i Mükerreme’ye olan uzaklığı ise; 413 km.’dir.
Zat-ü Irk: Irak’lıların ve Irak üzerinden hacca gidecek olan kimselerin mikatıdır. Akik vadisine bakan “Irk” dağından isimlendirilmiştir. Fûkaha’dan bazıları akik vadisinde ihrama girmenin efdal olduğuna kaildirler. Bu mikatın Mekke’ye olan uzaklığı 94 km.’dir.
El Cuhfe: Burası bir köydür. “El Cuhfe” denilmesinin sebebini İbn-i Abidin şu şekilde izah ediyor: “Cuhfe; kıyıda su kalıntısı manasına gelir. Bu yere, bu ismin verilmesi, bir zamanlar sel gelip ahalisini götürdüğü içindir. Asıl adı “Mehyea”dır. Lâkin söylendiğine göre nişanları kalmamış, yalnız bazı gizli kalıntıları vardır ki, onları da hemen hemen bazı Bedevi’lerden başka kimse tanıyamaz. Onun için Allahü alem. Hacılar ihtiyaten “Râbıd” denilen yerden ihrama girmeyi tercih etmişlerdir. Bazıları da “Rabiğ” derler. Bu mikatın; Mekke’ye olan uzaklığı 320 km.’dir.
Karn veya Karnü’l Menazil: Necidlilerin ve o istikametten hacca gelen kimselerin mikatıdır. Karn; Arafat’a doğru uzanan bir dağın ismidir. Mekke-i Mükerreme’ye olan uzaklığı 44 km. civarındadır.
Yelemlem: Yemenlilerin ve o yönden gelen yabancıların mikatıdır. “Yelemlem”; bir dağın ismidir. Bu mikatın Mekke’ye olan uzaklığı da 47-50 km. civarındadır.
Ticarî bir niyetle mikatlardan geçen, fakat Mekke’ye uğramaya niyyet etmeyen kimsenin ihrama girmesi vacip değildir. Mesela; mikatlarla harem arasında bulunan Cidde şehrine, ticari anlaşmalar için giden ve Mekke’ye uğramayı düşünmeyen kimse ihrama girmez.
Mikatlarla, Mekke arasındaki bölgede ikamet eden mü’minlerin mikat; “Hıll” ismi verilen mevkidir. Mekke’de ikamet eden mü’minler hacc ibadeti için ihrama evlerinde girerler.
Ancak umre yapmak isteyen Mekkeli, ihrama girmek için “Hıll” bölgesine çıkmak durumundadır. Feteva-ı Hindiyye’de: “Umre yapmak isteyen Mekkeli, hangi yönden isterse ordan Hıll’e çıkar. Muhıyt’te de böyledir. Ancak umre için en efdal olan mikat yeri “Ten’im”dir.” hükmü kayıtlıdır. Mikatlar içinde ikamet eden mü’minler, ihtiyaçlarından dolayı ihramsız olarak Mekke’ye girebilirler. Hanefi fûkahası; bu beldelerde oturan kimselerin giriş ve çıkışlarının devamlı olacağını esas alarak, her seferinde ihrama girmelerinde zorluk olduğunu beyanla, ihrama ihtiyaç olmadığına kail olmuştur.
İmam-ı Serahsi: “İbn-i Ömer (r.a.) Mekke’den Medine’ye gitmek üzere yola çıktı. Kadid adı verilen bölgeye geldiğinde kendisine “Medine’de fitne’nin zuhur ettiğine” dâir haber ulaştı. Bunun üzerine İbn-i Ömer (r.a.) Mekke’ye geri döndü ve ihrama girmedi. Bundan da anlaşılmaktadır ki, mikatlar dahilinde bulunanlar tıpkı Mekkeliler hükmüne dahildirler. Çünkü her zaman Mekke’ye girmeye ihtiyaçları vardır. Her seferinde ihrama girmek şart kılınsa; bu insanlar için açık bir zarar ve zorluktur” hükmünü zikreder.
HAC İÇİN İHRAMA NE ZAMAN GİRİLİR?
İhrama, “hac ayları” içinde girilir. Hac ayları, Şevval ve Zilkade ayları ile Zilhicce ayının ilk on günüdür. Bu aylar, hac menasikinin başladığı ve devam ettiği aylardır. Bazı islâm bilginleri mekruh olmakla birlikte hac ayları başlamadan önce de ihrama girilebileceğini söylemişlerdir. Ancak en uygunu ihrama hac ayları başladıktan sonra girmektir.
İHRAM YASAKLARI
İhrama giren kimse için bazı iş ve davranışlar yasaktır. Bunlara “ihram yasakları” denir. Bu yasaklar ihrama girildiği andan, yani niyet ve telbiye anından itibaren başlar, ihramdan çıkıncaya kadar devam eder
İhram’a giren mükellef Allahû Teâla’nın nehyettiğ herşeyden titizlikle sakınır. İmam-ı Merginani: “Muhrim; Allahû Teâla’nın kendisine yasakladığı cinsi temas, ma’siyet ve başkalarıyla çekişme, didişme’den sakınır. Bu hususta asıl olan Allahû Teâla’nın şu kavlidir: “Hacc bilinen aylardır. İşte kim onlarda haccı (Kendisine) farz eder (ihrama girer) se, artık hacda ne refes, ne füsûk, ne de cidal yoktur.” Bu nefy sigasıyla beyan buyurulan bir yasaktır. Yani bunlar yoktur demek, “bunlara yaklaşmayınız” manasınadır. Refes demek; cim’a (cinsi temas) veya fahiş kelâmdır. Ayrıca kadınların huzurunda cinsi temasla (Cim’a ile) ilgili sözdür. Füsûk ise; her türlü kötülüğü içine alır. Bu muhrim olan kimse için daha şiddetli bir haramdır. Cidal’e gelince; bu yol arkadaşlarıyla lüzûmlu-lüzûmsuz çekişme, mücadeledir. Bunların hepsi yasaklanmıştır” hükmünü beyan ediyor.
Kur’an-ı Kerim’de: “İhramlı bulunduğunuz süre içerisinde size kara avı haram kılındı” hükmü beyan buyurulmuştur. Dolayısıyla ihrama giren mü’minin, her türlü kara avından uzak durması şarttır. Zira ihramlı iken avlanmak haramdır.
İhramlı kimsenin “ihram yasakları” na uyması vaciptir. Yasakları ihlal edenlere, yasağın çeşidine ve ihlal biçimine göre değişen cezalar gerekir.
İhramlı için yasak olan şeyler şunlardır:
– Cinsel ilişkiye girmek veya sevişmek, öpüşmek, oynaşmak… gibi cinsel ilişkiye götüren davranışlarda bulunmak. Şehevi duyguları tahrik edici şeyleri konuşmak.
– Resûl-i Ekrem’in (s.a.v.): “Hacı, saçları dağılmış, tozlanmış, güzel kokuyu ve yağlanmayı terk ettiği için, kokan kişidir” Hadis-i Şerifini esas alan Hanefi fûkahası: “İhramlı kimse güzel koku sürünmez. Başının ve bedeninin kıllarını traş etmez, tırnağını kesmez ve ondan bir parça bile olsa koparmaz. Eli ile kokulu şeylere dahi dokunmaz, yağ sürünmez ve yağlanmaz (Krem kullanmaz), saçını ve sakalını çöven (hatmi) ile yıkamaz, çünkü o sabun hükmündedir. Ayrıca başını kaşımaz, şayed ihtiyaç sebebiyle kaşıyacak olsa kıllarının kopmaması için yavaş yavaş karışır hükmünde ittifak etmiştir.
– İhramlı olan kimse; gömlek ve şalvar gibi (dikilmiş) elbiseler giymek, eldiven, çorap, topuklu ayakkabı giymek,sarık, külâhla başını ve yüzü örtmek, kaftan ve mest giymek. Ancak nalinleri (Takunya, naylon vs..) bulunmazsa; ayakkabı kayışının bağlandığı yerin hizasından itibaren mestlerinin arka tarafını keserek kullanabilir. Zira Resûl-i Ekrem’den (s.a.v.) bu hususuta rivayet mevcuddur, denilmiştir ki: “Peygamber (s.a.v.) ihramlı kimsenin; gömlek, şalvar, sarık, külâh, kaftan ve mest giymesini Nehyetti ve sonunda dedi ki: “Ne de mestlerini. Ancak iki nalin bulunamazsa mestlerinin kaabları hizasından arkasını keser””. Hişam’ın, İmam-ı Muhammed’den (r.a.) rivayet ettiğine göre burada “Kaab”; yumru olan mafsal kemiği değil, nalin kayışının dip kısmındaki ayağın mafsallarıdır.
Vefat eden ihramlı bir kişi hususunda Resûl-i Ekrem’in (s.a.v.): “Onun yüzünü ve başını örtmeyiniz. Zira o kıyamet gününde telbiye getirirken yeniden diriltilecektir” Hadis-i Şerifini esas alan Hanefi fûkahası; “İhramlı kimse yüzünü ve başını örtmez” hükmünde ittifak etmiştir.
Kadınlar normal giysilerini çıkarmazlar. Ancak ihram süresince yüzlerini açık bulundururlar.
– Safran, vers ve usfur ile boyanmış elbise giyemez. Zira Resûl-i Ekrem (s.a.v.): “ihramlı kimse za’feran ve vers dokundurulmuş elbiseyi giyemez” buyurmuştur. Ancak bu kokulu bitkilerin dokunduğu elbiseler çok iyi yıkanırsa ve kokusundan eser kalmazsa durum değişir. İhramlı kimsenin gusül abdesti almasında bir beis yoktur. Zira Hz. Ömer (r.a.) ihramlı olduğu halde gusül abdesti almıştır.
– Haremin (Mekke ve çevresinin) otunu ve kimsenin mülkünde olmayan ağacını bitkilerini kesmek, kopartmak caiz değildir. Hanefi fûkahası, Resûl-i Ekrem’in (s.a.v.): “Haremin yeşil otu biçilmez ve dikeni de kesilmez” Hadis-i Şerifini esas almıştır. Ancak kuru ot ve izhir otu müstesnadır. Feteva-ı Hindiyye’de: “İhramlı olan kimse haremin ağaçlarını ve otunu kesip-koparamaz. Ancak izhir (boya) otu müstesnadır. Tahavi Şerhinde de böyledir” hükmü kayıtlıdır.
– Avlanmak.İhramlı olan kimse avlanmadığı gibi, av ile meşgul olan kimselere yol gösteremez ve avın bulunduğu yeri işaretle de olsa belirtemez. Zira Ebû Katede’den (r.a.) bu hususta şu rivayet yapılmıştır: “Ebû Katede (r.a.) ihramlı olmadığı bir sırada, vahşi bir hayvanı avladı. Yanındaki arkadaşları ise ihram içerisinde idiler. Resûl-i Ekrem (s.a.v.) ihramlı olan arkadaşlarına: “Siz işaret ettiniz mi, vurmasına delâlet ettiniz mi, yardımda bulundunuz mu?” diye sordu. İhram içerisinde olanlar cevaben dediler ki: “-Hayır, kat’iyyen biz bunları yapmadık”. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v.): “O halde etinden yiyebilirsiniz” buyurdular.”
– Başkalarına zarar vermek, kavga etmek, sövmek, kötü söz ve davranışlarda bulunmak.
İhramlı için şunlar yasak değildir:
İhramlının yıkanması, kokusuz sabun kullanması, diş fırçalaması, diş çektirmesi, kırılan tırnağı ve zarar veren bir kılı koparması, kan aldırması, iğne yaptırması, yara üzerine sargı sardırması, kol saati, yüzük ve bilezik takması, kemer kullanması, omuza çanta asması, yüzü ve başı örtmeden üzerine battaniye, pike ve benzeri şeyler alması, palto ve benzeri giysileri giymeksizin omuza alması yasak değildir.
İşte, usulüne göre ihrama giren hacı adayları, ihram yasaklarına riayet ederek, telbiye, tekbir, tehlil ve salavat-ı şerife söyleyerek, Mekke’ye ulaşırlar. Harem bölgesine ulaştıklarından dolayı dua ederler. İsteyenler Dua kitabındaki Mekke’ye Girişte Okunabilecek duayı okuyabilirler.
Evlere yerleşip dinlendikten sonra fazla vakit geçirmeden telbiye ve tekbir getirerek Harem-i Şerif’e giderler. Kabe’yi görünce telbiyeyi kesip tehlil ve tekbirlerle dua ederler. Daha sonra “Umre tavafı” nı yaparlar.